Strzeliste wieże świątyń, monumentalne bramy, bogato dekorowane fasady ratuszy i kamienic. „(Gotyk) sztuka ta wydaje się przede wszystkim sztuką tych, których dusze zasępia choroba marzenia”: trafnie zauważył kiedyś Oscar Wilde w słynnej powieści „Portret Doriana Graya”.

Gotyk, Hanza i Pomorze Zachodnie

Gotyk to styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych. Powstał przed połową XII wieku. Ukształtował się w związku z kulturą dworską, rycerską i mieszczańską. Przejawiał się sztuce sakralnej oraz świeckiej. Najpełniej wyraził się w architekturze. Dziś kojarzy się zarówno z katedrami w Paryżu i Kolonii, założeniami miejskimi w Oksfordzie oraz Bolonii, jak też dzwonnicą w Dunkierce, Bramą Amsterdamską w Haarlemie czy zamkiem krzyżackim w Malborku. Do jego najwybitniejszych twórców należeli m.in. P. Parler, C. Sluter, N. Pacher oraz W. Stwosz.

Ciekawym jego przejawem jest gotyk ceglany. To zjawisko artystyczne, występujące w krajach położonych nad Morzem Bałtyckim. Związane było z powstaniem Hanzy, do której należały niektóre z miast na tym obszarze. Średniowieczna liga gospodarcza „wytworzyła silne reguły gry handlowej, ale też wypracowała swój unikalny nurt w architekturze, który określa się mianem gotyku ceglanego”: podkreślają Beata i Paweł Pomykalscy w książce „Szlaki turystyczne Polski. 77 najciekawszych tras pieszych, rowerowych, wodnych, kolejowych i tematycznych”.

Gotyk ten był alternatywą architektury kamiennej. Na terenach polskich dominował na Pomorzu Zachodnim i ziemiach dawnego państwa krzyżackiego. Ceglane budowle odzwierciedlały prestiż mieszkańców miast hanzeatyckich. Wiele z nich uznaje się za dzieła najwyższej klasy artystycznej i wartości historycznej. Jak mówią niektórzy: świecą ciepłym, czerwonym blaskiem. Wśród nich są dobrze znane nam katedry, klasztory, zamki, mury obronne, ratusze i kamienice.

Ceglane zabytki regionu

Liczne budynki z czasów świetności gotyku ceglanego to bardzo ciekawa pamiątka przeszłości na ziemiach zachodniopomorskich. Cechują się monumentalizmem, rozmachem, ale i finezją formy. Nie sposób przejść obok nich obojętnie. To symbole dawnych czasów. Jedyne w swoim rodzaju dzieła sztuki. Można je znaleźć m.in. w Szczecinie, Kamieniu Pomorskim czy Stargardzie. Sporo tego typu budowli stoi też w mniejszych miejscowościach regionu. Znajdziemy je m.in. w Trzebiatowie, Kołobrzegu czy Koszalinie.

W Szczecinie ciekawym obiektem świeckim tego typu jest Ratusz Staromiejski, łączący cechy gotyckie i barokowe. Poza tym, budynki sakralne, np. katedra św. Jakuba, kościół św. Jana oraz kościół świętych Piotra i Pawła. Stargard to prawdziwy „gwiazdozbiór zabytków”. W tym mieście gotyckich pamiątek jest naprawdę wiele. To np. Kolegiata NMP, uznana za Pomnik Historii. Prócz tego, m.in. kościoły, kamienice, baszty, pozostałości po murach obronnych i bramy miejskie. Nieopodal znajduje się zaś Kołbacz z ciekawym klasztorem pocysterskim.

W Kamieniu Pomorskim skarbem gotyku ceglanego jest katedra św. Jana Chrzciciela i ratusz. W Trzebiatowie – kościół Macierzyństwa NMP. W Kołobrzegu – katedra NMP. W Darłowie zamek, kościoły Mariacki i św. Gertrudy. W miejscowości Sławno – świątynia Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pozostałości murów obronnych i bramy miejskie. W Chojnie – Brama Świecka, ratusz i Kościół Mariacki. To tylko kilka przykładów.

Wspólnota kulturowa

„Choć miasta i regiony rywalizowały ze sobą na polu politycznym i ekonomicznym, dzięki podobieństwom w architekturze można dostrzec, jak bardzo łączyła je wspólna kultura. Nawet współczesny turysta dojdzie – oglądając te zabytki – do wniosku, że choć widzi je po raz pierwszy, tkwi w nich coś znajomego. Poprzez te budowle tworzono niegdyś, wyrażano i utrwalano międzynarodową tożsamość kulturową, która opierała się na podobieństwach religijnych i ekonomicznych”: można przeczytać na stronie www „Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego”.

Coś w tym jest. A mijając te budynki, warto zatrzymać się na chwilę. Z wszystkimi pamiątkami przeszłości wiążą się bowiem ciekawe historie, legendy oraz ciekawostki. Niektóre są dobrze znane, inne mniej. Wiele wciąż czeka na odkrycie. „Wystarczy popatrzeć na gotyckie katedry. Nie ma piękniejszych rzeczy. Zagadka życia i śmierci. Tylko o tym warto pisać”: powiedział kiedyś poeta, dziennikarz i wokalista Marcin Świetlicki.

źródła: „Szlaki turystyczne Polski. 77 najciekawszych tras pieszych, rowerowych, wodnych, kolejowych i tematycznych”, B.P. Pomykalscy, Bezdroża 2023; encyklopedia.pwn.pl, eurob.org, pomorzezachodnie.travel/ foto: Wikipedia